Huyện Tân Phú là vùng định cư lâu đời của các dân tộc
Châu Mạ, Stiêng và K’Ho, về sau này các cộng đồng dân tộc khác mới đến định cư
sinh cơ lập nghiệp tại đây gồm Kinh, Hoa, Tày, Nùng, Thái, Mường, Khmer, Sán
Dìu…. Hiện nay địa bàn huyện
Tân Phú có 21 thành phần dân tộc thiểu số sinh sống, chiếm khoảng 8,3% số hộ
dân toàn huyện. Đời sống kinh tế của người dân Tân Phú chủ yếu dựa vào
nông, lâm nghiệp là chính kết hợp thêm chăn nuôi nhỏ, lẻ. Các dân tộc vẫn duy
trì các tập tục truyền thống của dân tộc trong sinh hoạt sản xuất cũng như
trong sinh hoạt tín ngưỡng dân gian.
* Giữ
gìn và phát huy bản sắc văn hoá của các đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn
huyện Tân Phú
Nhận thức được tầm quan trọng trong giữ
gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện, trước thực
tế có nhiều lễ hội, di sản văn hóa có nguy cơ mai một, những nguy cơ có thể mất
đi những giá trị văn hóa đặc sắc của các dân tộc thiểu số, huyện Tân Phú đã xác
định việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của cư dân bản
địa và những giá trị, bản sắc văn hóa những vùng miền khác di cư đến theo chủ
đề chung của đất nước “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiến tiến đậm đà bản sắc
dân tộc” là nhiệm vụ trọng tâm, lâu dài, đòi hỏi phải có sự thống nhất và quyết
tâm cao trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo và sự phối hợp chặt chẽ và đồng bộ
giữa Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc trên địa bàn huyện.
Với quan điểm: Tập trung đầu tư phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào
DTTS sinh sống là đầu tư cho phát triển, xóa đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống
vật chất và tinh thần của người dân, thu hẹp dần khoảng cách về mức sống so với
vùng phát triển; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của các dân
tộc, góp phần thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, nhằm đạt mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau”. Cùng
với việc hỗ trợ vốn, kỹ thuật và sự nỗ lực vươn lên của đồng bào dân tộc, những
năm gần đây đời sống đồng bào DTTS huyện Tân Phú đã có chuyển biến mạnh mẽ
trong cách nghĩ, cách làm, đã biết tự thân vận động, hăng hái lao động, sản
xuất, đại đa số đồng bào DTTS đã biết làm kinh tế, chăn nuôi bò, dê, nhạy bén
hơn trong việc nắm bắt thị trường để chuyển đổi cây trồng, góp phần xóa đói,
giảm nghèo.
Bên cạnh đó
việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc ngày càng được quan tâm, phát
triển; trong đó nhiều mô hình tiên tiến về xây dựng đời sống văn hóa trong đồng
bào các dân tộc đã được hình thành; việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn
hóa truyền thống quý báu như các lễ hội, Tết cổ truyền của dân tộc, các phong
tục tập quán tốt đẹp như tổ chức sưu tầm và giữ gìn các điệu hát, múa, các loại
nhạc cụ của dân tộc, … ngoài ra phong trào văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao
đã thu hút được đông đảo bà con dân tộc tham gia, đời sống tinh thần bà con
được nâng lên rõ rệt.
Việc đưa văn học nghệ thuật về với cộng đồng, đặc biệt là về sâu rộng
đến cơ sở, vùng sâu vùng xa; tiếp cận với người dân tộc thiểu số có nhiều ý
nghĩa nhất định. Những hình ảnh lao động, đời sống, sinh hoạt văn hoá truyền
thống của đồng bào dân tộc thiểu số như trang phục dân tộc, đời sống hàng ngày
của người dân tộc thiểu số qua những tác phẩm ảnh nghệ thuật, qua tác phẩm âm
nhạc hay tác phẩm văn học sẽ trở nên lung linh, mang đậm sắc thái và tăng lên
cái đẹp. Người dân tộc thiểu số sẽ thấy yêu thêm những điều bình dị như nếp
nhà, món ăn, sắc phục hay tiếng nói,… đó là những những thứ bình thường mà từ
bao đời nay họ không hề nhận ra rằng rất đẹp đẽ. Từ đó phần nào tác động đến
tâm tư, tình cảm, suy nghĩ để họ thêm ý thức giữ gìn những bản sắc của dân tộc
mình một cách tự nguyện.
Những cái hay, cái đẹp của vốn quý vốn dĩ của người dân tộc thiểu số
qua cảm quan của nghệ sĩ sẽ đẹp hơn, có giá trị thẩm mỹ hơn. Và những điều ấy
phải được phản hồi trở lại để người dân tộc thiểu số cảm nhận. Từ đó họ nhận ra
được những điều bình thường hàng ngày từ nếp nhà, lời ăn tiếng nói, trang phục
hay những câu chuyện kể khan thâu đêm có giá trị nhất định về nhiều mặt văn
hóa.
Không ngừng tăng cường việc giáo dục nghệ thuật, nâng cao năng lực cảm
thụ thẩm mỹ cho nhân dân, đặc biệt là thanh niên, thiếu niên. Phát huy vai trò
của văn học - nghệ thuật trong việc bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm của con người.
Giữ gìn và phát huy di sản văn hóa các dân tộc thiểu số, nhất là tiếng nói, chữ
viết, trang phục, lễ hội truyền thống; các giá trị văn hóa tích cực trong tôn
giáo, tín ngưỡng. Gợi mở cho buôn làng, cộng đồng, thôn buôn tổ chức những đêm
sinh hoạt kể khan với đông đảo các tầng lớp tham gia, từ người già đến thanh
niên, trẻ nhỏ trong không gian nhà dài một cách chân thực. Sự tái hiện sẽ có
hiệu quả thực sự để thế hệ trẻ lắng nghe các sử thi của người già kể bằng tiếng
mẹ đẻ. Kết hợp với việc dựng hình, quay phim nhưng không làm thay đổi môi
trường diễn xướng, không can thiệp sâu vào không gian để những người nghệ nhân
đang truyền được ngọn lửa đam mê đến cho người nghe và các thế hệ thanh niên. Kết
hợp với việc tìm kiếm những người có khả năng, cảm nhận âm nhạc/văn học nghệ
thuật để đưa đi bồi dưỡng. Họ sẽ là những hạt nhân văn hóa để sau đó quay trở
lại công tác tại cơ sở, buôn làng trong tương lai.
Công tác tuyên
truyền vận động nhân dân trong ấp thực hiện tốt nếp sống văn hóa, tinh thần
lành mạnh, chăm lo sự nghiệp giáo dục, chăm sóc sức khỏe, thực hiện tốt kế hoạch
hóa gia đình, tình đoàn kết các hộ gia đình được củng cố; bà con trong khu, ấp tích cực
xóa bỏ những hủ tục lạc hậu, giữ gìn và phát huy những nét văn hóa truyền thống
tốt đẹp của dân tộc mình. Hầu hết các ấp thuộc địa bàn DTTS đều có đảng viên là người dân tộc thiểu số, có ấp bí thư
Chi bộ là người dân tộc thiểu số như ấp 4 xã Tà Lài, ấp Phú Thành xã Phú Bình.
Các xã như Tà Lài, Thanh Sơn, Đắc Lua, Phú Bình, Phú Sơn có một số trưởng ấp là
người dân tộc thiểu số; qua đó góp phần thuận lợi trong việc phát huy vai trò của
đồng bào DTTS trong các chương trình hành động
cách mạng giai đoạn mới.
Song
song với việc phát triển kinh tế, nâng cao đời sống văn hóa tinh thần; được sự
quan tâm của Cấp ủy, chính quyền về xây dựng thực lực chính trị trong đồng bào DTTS
nên các kế hoạch đào tạo bồi dưỡng hàng năm luôn
được triển khai thực hiện; cùng sự cố gắng vươn lên của đồng
bào, đến nay số lượng người dân tộc thiểu số tham gia vào hệ thống chính trị
được nâng lên cả về số lượng lẫn chất lượng như: tổ chức mở lớp
truyền dạy đánh cồng chiêng và múa hát nhạc truyền thống các dân tộc Mạ ,
S’tiêng , Tày. Phối hợp với Hội Văn nghệ Dân gian, nhạc sỹ Trần Viết Bính sưu
tầm và phát triển các thể loại dân ca của đồng bào, tổ chức nhiều lớp dạy hát,
múa. Hiện đã có khoảng 65 bài hát dân ca Châu Mạ, 30 bài dân ca S’Tiêng, 15 bài
dân ca KơHo, tất cả các bài dân ca được xây dựng thành đĩa VCD Karaoke. Ngoài
ra đồng bào dân tộc trên địa bàn huyện còn tự giác đóng góp tiền của thành lập,
duy trì đội cồng chiêng, đội hát then đàn tính, mua sắm nhạc cụ, dàn dựng tiết
mục chương trình văn nghệ, dành thời gian tập luyện, biểu diễn phục vụ khách du
lịch khi có nhu cầu.
* Định hướng giữ
gìn và phát huy bản sắc văn hoá của các đồng bào dân tộc thiểu số trong thời
gian tới
Sự
phát triển chung của xã hội, sự giao lưu kinh tế, văn hóa trong sinh hoạt đời
sống hàng ngày giữa các dân tộc, các tộc người với nhau đã tác động, ảnh hưởng
không nhỏ đến những nét văn hóa đặc trưng của từng dân tộc thiểu
số. Một số nét bản sắc văn hoá truyền thống của các dân tộc như:
trang phục, nếp sống văn hoá - văn nghệ dân gian, phong tục tập quán,... đang
bị pha tạp và dần mai một. Nhiều làn điệu dân ca, điệu múa cổ truyền, nhạc cụ
dân tộc, lễ hội dân gian, một số nghề thủ công truyền thống và phương tiện sinh
hoạt hàng ngày bị thất truyền. Sau đây là một
số giải pháp để thực hiện nhằm thực hiện giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá của các đồng
bào dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Tân Phú:
Tăng cường và
nâng cao nhận thức của các tầng lớp Nhân dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc
thiểu số trên địa bàn huyện về giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các
dân tộc; từ đó có ý thức, trách nhiệm giữ gìn, bảo tồn và phát huy những giá
trị văn hóa dân tộc mình.
Tăng cường công
tác tuyên truyền, quảng bá văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số
đến với các tầng lớp nhân dân; đưa văn hóa của các dân tộc thiểu số trở thành
sản phẩm du lịch đặc trưng gắn với không gian sinh thái, văn hóa, các tuyến du
lịch trên địa bàn;
Các ngành, các
cấp cần có sự quan tâm đồng bộ về mức hưởng thụ và sáng tạo văn hóa tinh thần
giữa các DTTS anh em.
Tăng cường các
hoạt động văn nghệ quần chúng cơ sở, nhất là địa bàn có đồng bào DTTS sống tập
trung; các trung tâm VHTT-HTCĐ, Nhà Văn hóa các dân tộc thiểu số. Xây dựng
chương trình hoạt động văn hóa, văn nghệ mang tính đặc trưng để phục vụ đồng
bào các DTTS.
Đào tạo nguồn
nhân lực làm công tác dân tộc tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn
huyện là người dân tộc thiểu số. có chính sách, cơ
chế phát huy những người có uy tín, nghệ nhân, thế hệ trẻ của các dân tộc thiểu
số trong việc bảo tồn, phát huy văn hoá truyền thống.
Đẩy mạnh công
tác xã hội hóa, kêu gọi đầu tư trong việc xây dựng các thiết chế văn hóa, thể
thao, du lịch cho đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện.
Xây
dựng và phát triển loại hình du lịch có sự tham gia của đồng bào dân tộc thiểu
số; quảng bá các điểm đến, các sản phẩm du lịch của vùng đồng bào dân tộc thiểu
số; phát triển du lịch cộng đồng tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số theo mô
hình lưu trú tại nhà dân (homestay).
Phối hợp hướng
dẫn đồng bào các dân tộc phục dựng lại các lễ hội truyền thống tiêu biểu, trò
chơi dân gian đã bị mai một, thất truyền, các làng nghề thủ công phù hợp với
thuần phong mỹ tục của dân tộc và tình hình thực tế tại địa phương.
Có
thể khẳng định rằng, việc giữ gìn giá trị bền vững văn hóa dân tộc thiểu số có
nhiều cách thức và giải pháp. Trong đó việc đưa văn học nghệ thuật về cơ sở,
nhất là vùng sâu vùng xa là vô cùng cần thiết để văn học nghệ thuật phát huy
trọn vẹn vai trò trong giai đoạn mới. Trong thời gian tới việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá của các đồng bào dân tộc
thiểu số trên địa bàn huyện Tân Phú sẽ được quan tâm, tiếp tục đấu tranh
chống khuynh hướng đồng hoá về văn hoá được cấp ủy đảng, chính quyền và cộng đồng
coi trọng, đồng thời chọn lọc tiếp thu các giá trị tinh hoa văn hoá của nhân
loại, bảo tồn bản sắc văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số đang sinh
sống trên địa bàn huyện.
Mỹ Tiên