Với giống chuối già cấy mô phục vụ cho thị trường xuất khẩu lên ngôi trong những năm gần đây, nhưng nhiều địa phương (xã Trà Cổ, Phú Thịnh, Phú Lộc…) vẫn giữ được những vùng chuyên trồng các giống chuối bản địa như: chuối bơm, chuối sứ, chuối cau, chà bột…

Trong đó, những vùng trồng cây chuối bản địa lâu đời, nổi tiếng về chất lượng chuối ngon phải kể đến những vùng đồi đá ở các xã Trà Cổ, xã Phú Lộc. Đây cũng là những nơi có sản phẩm nổi tiếng về chất lượng chuối ngon.

Theo nông dân trồng chuối ở các vùng đồi đá, chuối vốn là cây trồng phụ nên dù nó phù hợp với nhiều chất đất khác nhau nhưng thường được trồng nhiều ở các vùng đồi đá khó canh tác, thiếu nước tưới vào mùa khô nên khá kén cây trồng.

Chuối sứ trồng trên đồi đá ở xã Trà Cổ.

Với nông dân vùng đất đá, trồng cây chuối rất đơn giản, chỉ cần có chỗ nào có thể moi được 1 hốc đất đặt cây chuối giống xuống là nó tự bám rễ vào đá và vươn lên, cây sẽ tự lớn mà không cần sự chăm sóc quá tỉ mỉ. 

Chính vì vậy, ngay cả những đồi đá cheo leo với đá ong, đá mồ côi xếp tầng xếp lớp kín mặt đất, có khi nông dân phải cạy đá để đặt cây chuối giống xuống vẫn được phủ xanh bởi màu lá chuối. Vườn chuối không quá tốn công chăm sóc, 1 vụ trồng, nông dân chỉ bón phân 1 - 2 đợt và hầu như không tốn chi phí thuốc bảo vệ thực vật trị sâu bệnh. 

Cây chuối trồng cả năm mới cho thu hoạch nhưng trồng 1 lứa đầu là cây chuối tự sinh sôi cho thêm nhiều lứa cây mới. Nông dân có vườn chuối là thu hoạch quanh năm, không lo thiếu tiền chợ và chi tiêu hàng sinh hoạt hàng ngày.

Theo ông Nguyễn Văn Lâm, nông dân trồng chuối ở xã xã Trà Cổ, vùng đồi đá rất phù hợp cho cây chuối phát triển. Nhìn đồi đá ngổn ngang nhưng cây chuối vẫn phát triển xanh tươi vì dù ban ngày nắng nóng nhưng đến đêm đá ra “mồ hôi rỉ nước” nên rất mát. Trong khi đó, đất đồi đá giúp thoát nước tốt, đất khô ráo nên nấm bệnh ít phát triển hơn so với các vùng đất bằng phẳng khác. Trái chuối trồng trên đất đá cho vỏ mỏng, vị thơm ngon, đậm đà hơn hẳn so với các vùng đất màu mỡ khác. Ở vùng đất đá, cây chuối dựa vào nguồn nước trời để vươn lên, khi cần tưới, nguồn nước từ các giếng khoan cũng ngọt mát, trong lành chứ không bị nhiễm phèn, nhiễm bẩn cũng góp phần cho chất lượng trái chuối thêm ngon.

Vào những tháng cuối năm, các loại chuối sứ, chuối bơm thường khá hút hàng vì đây cũng là mùa chế biến các loại chuối hồng, chuối sấy giòn, chuối sấy dẻo. Càng đến những tuần cận Tết Nguyên đán, các vựa trái cây chuyên kinh doanh các loại chuối bản địa như chuối sứ, chuối chà bột, chuối bơm… trên đại bàn huyện càng nhộn nhịp hoạt động mua, bán và giá chuối cũng tăng lên từng tuần.

Ông Lâm cho biết: “Khi giá thấp, chuối bơm bán tại vườn chỉ hơn 1 ngàn đồng/kg, khi giá tốt bán được từ 4,5-5 ngàn đồng/kg; chuối sứ bình thường có giá từ 7-8 ngàn đồng/kg, cận Tết Nguyên đán bán được từ 25 ngàn đồng/kg trở lên vì loại chuối này người dân chọn chưng ngày Tết, vừa là nguyên liệu chế biến được những món đặc sản thơm ngon, giàu dinh dưỡng.

Cây chuối có sức sống mãnh liệt, ngay cả mùa nắng, nguồn nước khan hiếm hơn, cây chuối mọc trên đồi đá nhìn xác xơ nhưng vẫn cho những buồng trái ngọt ngon. Chuối trồng ở các đồi đá cho chất lượng thơm ngon, đậm đà nên được thị trường ưa chuộng hơn các vùng đất khác. Chuối tuyển được đưa về tiêu thụ tại các thành phố lớn như: Thành phố Hồ Chí Minh, Biên Hòa, nhiều thương lái đóng hàng đi máy bay đưa về Hà Nội và các tỉnh miền trung tiêu thụ. Chính vì vậy, chuối trồng ở các vùng đồi đá thường bán cao hơn từ 1 đến 2 ngàn đồng/kg so với các vùng trồng khác.

Theo các vựa trái cây chuyên mua chuối trên địa bàn huyện, thị trường chuối trong nước cũng có lúc tăng, lúc giảm nhưng không bao giờ lo thiếu đầu ra. Ngày thường, lượng chuối các vựa tiêu thụ khoảng vài tấn/vựa/ngày thì tháng cuối năm, sản lượng tiêu thụ có thể tăng lên gấp đôi, gấp 3 lần so với những tháng khác trong năm. Giá chuối bán ra, nhất là mặt hàng chuối sứ tăng rất cao, có thời điểm lên đến gần 30 ngàn đồng/kg, gấp nhiều lần giá bán ngày thường.

Hoa chuối chứa một kho chất dinh dưỡng được chế biến thành những món ăn ngon​

Trồng giống chuối cấy mô xuất khẩu phụ thuộc quá lớn vào thị trường Trung Quốc nên khá bấp bênh, khi thì trúng lớn nhưng có khi thua lỗ. Với các giống chuối truyền thống là món ăn quen thuộc của người dân nên lúc nào cũng có thị trường. Trên thị trường món đặc sản được du khách ưa chuộng nhất là món chuối sứ sấy còn nguyên lớp vỏ lụa mà người địa phương quen gọi chuối hồng sấy dẻo. Nét đặc biệt của món này khi chế biến, người làm chỉ tước một lớp vỏ dai, mỏng bên ngoài và vẫn giữ nguyên lớp vỏ lụa của trái, ngay sát phần thịt chuối. Các sản phẩm này không chỉ tiêu thụ mạnh tại thị trường nội địa mà còn xuất khẩu đi nước ngoài.

Ngoài bán trái, các bộ phận còn lại của những giống chuối bản địa trồng ở các vùng đồi đá ở huyện Tân Phú đều sử dụng được. Đặc biệt là cây chuối hột, chuối sứ, lá chuối dùng để gói giò lụa, gói nem chua và nhiều món ăn truyền thống khác. Bắp chuối cũng là món đặc sản rất hút hàng các bữa ăn hàng ngày và cả trong những món lẩu, món canh chua, món bún mộc… của các quán ăn, nhà hàng.

Hoang Phuong